Deformacje w obrębie stóp

Stopa jest bardzo ważną częścią ciała, która pozwala korzystać z funkcji, jaką jest lokomocja. Dzięki swej budowie stopa umożliwia bezpośredni kontakt z podłożem podczas chodzenia, skakania czy biegania. Mechanika chodu polega na przenoszeniu ciężaru ciała wzdłuż osi stopy. W prawidłowo ukształtowanej stopie linia środkowa stopy biegnie od środka guza piętowego przez najwyższe wzniesienie podłużnego sklepienia do środka dużego palca.

Cały proces składa się z trzech faz zwanych: fazą podporu, fazą przenoszenia i fazą podwójnego podparcia.

Faza pierwsza

to moment zetknięcia pięty z podłożem do chwili oderwania palucha. W tym momecie stopa ma pełen kontakt z podłożem. Pod wpływem ciężaru ciała stopa rozszeża się, wydłuża i staje sie bardziej elastyczna, dzięki czemu przystosowuje się do kształtu podłoża i mortyzuje wstrząsy. Zespolenia więzadłowo – stawowe są luźne a staw skokowy dolny jest w maksymalnej pronacji.

W momencie oderwania palucha od podłoża zaczyna się faza druga

która trwa do momentu zetknięcia pięty tej samej nogi z podłożem. Druga kończyna jest uniesiona i następuje przeniesienie. Stopa utrzymująca kontakt z podłożem, zapewnia maksymalną stabilność, ponieważ na niej spoczywa cały ciężar ciała. Sprzyja to neutralnemu ustawieniu kości piętowej i dolnego stawu skokowego.

Trzecia faza

następuje wtedy gdy kończyna podporowa ma jeszcze kontakt z podłożem poprzez przodostopie i palucha, a kończyna przenoszona nawiązała kontakt z podłożem. Faza ta zwana jest również propulsją. Stajemy na palcach i następuje wybicie. Całe ciało przenosi się ku przodowi. Stopa staje się krótka z maksymalnym pogłębieniem łuku, stawy są w pełnej harmonii.

W obrębie stopy może dojść do wielu nieprawidłowych deformacji, które przyczyniają się do utraty funkcji bądź wystąpienia wielu dolegliwości. Są to zniekształcenia nabyte stóp. Do takich należą między innymi: stopa płaska podłużnie, stopa płaska poprzecznie, stopa wydrążona, stopa płasko-koślawa, stopa szpotawa, paluch koślawy, paluch sztywny, palce młoteczkowate, palce młotkowate, palce szponiaste, ostroga piętowa oraz płaskostopie.

Płaskostopie

to zniekształcenie stopy polegające na obniżeniu się jej fizjologicznych sklepień, w wyniku czego staje się ona płaska. Stopa o prawidłowej budowie nie dotyka podłoża całą powierzchnią. Jej kości układają się w łuk. Przy płaskostopiu prawie cała stopa przylega do podłoża. Kości w takiej stopie ułożone są w linii prostej. Stopa zbudowana prawidłowo wspiera się o podłoże trzema punktami: piętą, głową pierwszej kośći śródstopia oraz głową piątej kości śródstopia.

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje płaskostopia:

Płaskostopie podłużne będące wynikiem obniżenia łuku przyśrodkowego (dynamicznego) stopy i płaskostopie poprzeczne będące skutkiem obniżenia łuku poprzecznego przedniego stopy.

Najczęstszą przyczyną płaskostopia nabytego u dorosłych jest dysfunkcja ścięgna piszczelowego tylnego. Jest to trójpłaszczyznowa deformacja, na którą składa się koślawość tyłostopia, zapadnięcie podłużonego łuku stopy oraz odwiedzenie tyłostopia, zapadnięcie podłużnego łuku stopy oraz odwiedzenie tyłostopia. Wraz z narastającą koślawością tyłostopia dochodzi do kompensacyjnej suplikacji przodostopia. Płaskostopie nabyte może być spowodowane nadmiernym przykurczem ścięgna Achillesa. W płaszczyźnie strzałkowej podłużny łuk sklepienie stopy zapada się, towarzyszy temu podwichnięcie w stawie skokowo-łódkowym, klinowo-łódkowym lub pierwszym stawie stępowo-śródstopnym. W płaszczyźnie osiowej przodostopia ulega odwiedzeniu, przeważnie w stawie skokowo-łódkowym. W płaszczyźnie czołowej występuje koślawość pięty.

Przy płaskostopiu poprzecznym wada stóp często związana jest z nieprawidłowym funkcjonowaniem mięśniowo-więzadłowym. Polega na obniżeniu kości śródstopia i spłaszczeniu łuku poprzecznego przedniego. Najczęściej spotykane u kobiet noszących obuwie na wysokim obcasie, z wąskimi noskami oraz z cienką podeszwą. Nadmiernie obciążony łuk poprzeczny ulega spłaszczeniu. Na główkach kości śródstopia (najczęściej II i III kość śródstopia) pojawiają się bolesne modzele na podeszwach, które z czasem mogą przekształcić się w odciski. W przypadku szpotawego ustawienia I kości śródstopia, występuje paluch koślawy oraz palce młotkowate i młoteczkowate. We wszystkich wadach statycznych, osłabione mięśnie przerzucają cały ciężar ciała na aparat więzadłowych, który ulega rozciągnięciu. Przeciążeniu zaczyna ulegać układ kostno-stawowy, co w konsekwencji prowadzi do zniekształceń i reakcji zapalnych. Zniekształcenie stopy może być też spowodowane nadmiernym ciężarem ciała i dotyczy nie tylko osób otyłych, ale także kobiet w trzecim trymestrze ciąży. Pod koniec ciąży organizm kobiety produkuje hormon relaksynę, który powoduje rozluźnienie więzadeł (co jest przygotowaniem kanału rodnego do porodu). Hormon ten nie działa wybiórczo, i może powodować rozluźnienie więzadeł także w obrębie stopy, co skutkuje zwiększeniem ryzyka wykształcenia się płaskostopia poprzecznego. Najbardziej skuteczną pomocą w przypadku płaskostopia są odpowiednio dobrane kortezy. Korygują one wady funkcji stopy, a także skutecznie i szybko likwidują dolegliwości bólowe.

Stopa wydrążona

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje stopy wydrążonej. Pierwsza z nich to stopa wydrążona spowodowana ustawieniem przodostopia. Przyczyną tej deformacji jest nadmierne zgięcie podeszwowe pierwszego promienia. Druga to stopa wydrążona wywołana ustawieniem tyłostopia. Pierwotną nieprawidłowością w tym przypadku jest szpotawe ustawienie tyłostopia. Zniekształcenie charakteryzuje się pogłębionym wysklepieniem stopy w odcinku między guzem piętowym a głowami kości śródstopia i równoczesnym skróceniem tego odcinka. Wada charakteryzuje się wysokim podbiciem, a jej przyczyną są zaburzenia równowagi mięśniowej. Występują one najczęściej na tle wrodzonych zaburzeń w dolnym odcinku rdzenia kręgowego, któremu często towarzyszy rozszczep kręgosłupa. Stopa wydrążona w części środkowej nie ma kontaktu z podłożem. Wada staje się bardziej widoczna w wieku 10 – 14 lat. Leczenie polega na stosowaniu specjalnych wkładek ortopedycznych. W przypadku dużych zniekształceń wymagane jest leczenie operacyjne.

Stopa wydrążona charakteryzuje się małą zdolnością pochłania wstrząsów. Może to powodować złamania przeciążeniowe trzonu kości piszczelowej lub nawet złamań plateau piszczeli.

Stopa płasko-koślawa

Stopa charakteryzuje się utrwalonym obniżeniem lub zanikiem łuku podłużnego i poprzecznego stopy, koślawością tyłostopia, odwiedzeniem przodostopia oraz skróceniem ścięgna Achillesa. Początkowo choroba przebiega bezboleśnie, jednak w miarę upływu czasu rozwijają się zmiany zwyrodnieniowe w obrębie układu kostno-stawowego i pojawiają się związane z tym dolegliwości bólowe. Należy jednak pamiętać, że w przypadku dzieci do lat 8 może występować fizjologiczne płaskostopie. Stopy płasko koślawe wymagają leczenia, które obejmuje kinezyterapię, ortezy, odpowiednio wyprofilowane obuwie oraz fizykoterapię. Osoba z tą wadą zdziera podeszwę po stronie wewnętrznej. Stopa płasko-koślawa łączy się z koślawością kolan, co często powoduje pogłębienie wady.

Stopa szpotawa

Zniekształcenie charakteryzujące się odwróceniem stopy do wewnątrz i oparciem jej na bocznym brzegu. Stanowi odwrotność stopy płasko-koślawej. Przy takim ustawieniu stopy mięśnie strzałkowe i więzadła boczne są rozciągnięte, natomiast mięśnie piszczelowe i więzadła przyśrodkowe przykurczone. Osoba z taką wadą zdziera buty po stronie zewnętrznej.

Paluch koślawy

Bolesna deformacja przodostopia na poziomie pierwszego stawu śródstopno-paliczkowego, która charakteryzuje się przyśrodkowym odchyleniem osi pierwszej kości śródstopia oraz bocznym odchyleniem osi palucha. Przyczynami zniekształcenia są zarówno predyspozycje genetyczne, jak również noszenia nieprawidłowego obuwia. Większe predyspozycje do koślawości palucha wykazują kobiety. Noszenie butów na wysokim obcasie z ostro zakończonym przodem wywieranie nieprawidłowego nacisku na paluch. Wraz z upływem czasu koślawość palucha narasta w związku z pociąganiem paliczka bliższego palucha przez ścięgna mięśni przywodziciela palucha oraz prostownika długiego palucha. Następujące przemieszczenia się palucha w stronę przyśrodkową części powierzchni stawowej głowy I kości śródstopia powodujś powstanie charakterystycznej wyniosłości. Podlega ona uciskowi i ocierani się o obuwie powodując dolegliwości bólowe. Optymalne obuwie dla osób z koślawością palucha powinno mieć miękką podeszwę i obszerne wnętrze, którego kształt odpowiada poszerzonemu przodostopia. Osoby narażone na ryzyko występowania halluksów powinny unikać butów na bardzo wysokim obcasie i o wąskich czubkach. W celu dodatkowej ochrony stosuje się kortezy korygujące oraz specjalny klin na haluksy, który przywraca palcom stóp właściwe ustawienie, zmniejszając bolesne tarcie i ucisk. Ponadto ważna jest prawidłowa pielęgnacja stóp i ćwiczenia wzmacniające typu stawanie na palcach, chwytanie przedmiotów palcami, poruszanie każdym palcem oddzielnie.

Paluch sztywny

Deformacja typu sztywny paluch polega na postępującej sztywności pierwszego stawu śródstopno-paliczkowego. Sztywności często towarzyszy ból, zmiany degeneracyjne oraz charakterystyczny osteofit po stronie grzbietowej głowy pierwszej kości śródstopia. Jest to drugie najczęściej spotykane zwyrodnienie, po palcu koślawym, dotyczące stawu śródstopno-paliczkowego. Dotyczy ponad 1% osób po 30 roku życia. Uważa się, że istnieje wiele przyczyn występowania palucha sztywnego: ostry uraz, uszkodzenie pierwszego stawu śródstopno-paliczkowego, powtarzające się mikrourazy, jałowa martwica, lub nadmierna długość pierwszego promienia oraz skurcze zginaczy palucha. Słaba stabilizacja przodostopia w obuwiu sportowym może stanowić nieodpowiednią ochronę przed urazami przeprostnymi. Podczas przenoszenia masy na chorą kończynę występuje ból pierwszego stawu śródstopno-paliczkowego oraz obrzęk.

Palce młoteczkowate

Deformacja polegająca na zniekształceniu zgięciowym palca w stawie międzypaliczkowym. Najczęściej obejmuje najdłuższy z małych palców. Może być wynikiem urazu lub przewlekłego konfliktu palca z obuwiem.

Palce młotkowate

Pierwotne zniekształcenie zgięciowe w stawie międzypaliczkowym. Deformacji może towarzyszyć niewielki przeprost w stawie śródstopno-paliczkowym. Może dotyczyć jednego lub kilku palców. Palce młotkowate spowodowane są najczęściej urazami mechanicznymi: zgięcie palca wskutek źle dopasowanego obuwia, zapalenie błony maziowej stawu śródstopno-paliczkowego lub ucisk przez zniekształcony paluch koślawy. Zniekształceniu młotkowatemu często towarzyszy nakładanie się palców.

Palce szponiaste

Palce szponiaste są następstwem przerostu w stawie śródstopno-paliczkowym. W wyniku czego następuje zgięcie w stawie międzypaliczkowym bliższym oraz ustawienie zgięciowe w stawie międzypaliczkowym dalszym. Zmiany te mogą być spowodowane działaniem czynników neurologicznych lub w wyniku chorób raumatolidalnych. Deformacja może obejmować kilka palców.

Ostroga piętowa

Wada polegająca na utworzeniu się dziobatej wyrośli kostnej na guzie piętowym od strony podeszwowej. Jest efektem przewlekłego stanu zapalnego, związanego z długim podrażnieniem włókien nerwowych, przeciążeniem więzadła lub zapaleniem pochewek ścięgien. Powoduje to bardzo dokuczliwe bóle podczas stania czy chodzenia. Diagnozuje się na podstawie zdjęcia RTG. Ostroga piętowa dotyczy głównie osób starszych, pracujących w pozycji stojącej oraz podatnych na zmiany gośćcowe. Duży wpływ na tworzenie się ostrogi piętowej ma również otyłość. Leczenie polega na odciążeniu bolącego miejsca przy pomocy wkładki oraz zabiegach terapeutycznych. Czasami podawane są również sterydy.

Wszelkie zmiany kostne w obrębie stopy można korygować za pomocą różnych metod uzależnionych od charakteru zmiany czy stopnia jej zaawansowania. Dla podologa szczególnie ważne jest zastosowanie wkładek i ortez. Prawidłowo dobrana i wyprofilowana wkładka ma zazadanie podtrzymywać i korygować krzywizny stóp oraz dbać o prawidłowe ułożenie palców. Ortezy odpowiedzialne są za zwiększenie komfortu w miejscach ucisku stopy przez obuwie lub kości o kość co często jest powodem odcisków.

Bardzo istotny jest również dobór właściwego obuwia, które chroni stopę przed urazami. Dobierając je należy zwrócic uwagę na poniższe cechy: rozmiar powinien zawsze odpowiadać rzeczywistej długości i szerokości stopy, wybierane obuwie powinno zapewniać stopie odpowiednią stabilność, obuwie powinno być lekkie i nie powinno obciążać struktury stopy. Obuwie powinno być wykonane z materiałów zapewniających odpowiednią cyrkulację powietrza. Ważne jest też aby miało niski klinowy obcas (2-5 cm), stanowiący dobre podparcie dla pięty. Istotny jest również czas zakupów obuwia. Powinno się je kopować zawsze w godzinach popołudniowych, ponieważ noga jest w tym czasie bardziej obrzęktnięta co daje nam pewność, że obuwie które kupujemy nie będzie za ciasne. Czas chodzenia w nowym obuwiu zwiąkszamy stopniowo. Przed założeniem obuwia dokadnie sprawdzamy ich wnętrze, sprawdzamy czy nie ma w nich nierówności lub inny przedmiotów ( zrolowana wkładka, dropny kamyk). Nie wolno zakładać obuwia na gołe stopy, ani też stosować plastrów opatrunkowych bezpośrednio na skórę. Na koniec warto wspomnieć o tym, że buty powinny być suche i wywietrzone, a skarpetki codziennie zmieniany, chroni to przed infekacjami grzybicznymi i bakteryjnymi.